DICHTERSALFABET: De G van Gerbrandy

Vervelend hè dat je vastzit aan de taal van je ouders en je dagblad? Je kunt wel besluiten geen concessies meer aan haar te doen, maar in wiens taal neem je dat besluit?

Stijl, volgens Proust, is een vreemde taal in de taal. Ja, het is Frans, maar het is ook Proust... Ja, het is Nederlands, maar ook Gerbrandy... Als je de taal van alledag verbindt aan de maatschappij (wat men spreekt en schrijft), moet je stijl verbinden aan het individu (wat jij spreekt en schrijft). Stijl is altijd zelfstilering. Zoiets als het cultiveren van een snor in tijden van gegeneraliseerde gezichtsgladheid... Je zou stijl dan op kunnen vatten als een naïeve, infantiele ontkenning van wat Lacan de symbolische castratie noemt: "Natuurlijk spreek ik hun taal, ik moet wel, maar, maar, maar ik spreek ook mijn eigen taal! Mijn stijl!" Schrijvers zijn die infantiele narcisten die denken dat ze meer zijn dan de betekenaar die de ander is. Gelukkig maar. Maar...

Cf. Drievuldig feilloos vals (Meulenhoff, 2005).

Gerbrandy's gedichten zijn vestingen, opgetrokken uit taal en tegen de taal, d.w.z. tegen de taal van alledag. Of: de taal opgerold als egels. "Weerbarstig" is het woord (dat alleen nog in poëzierecensies gebruikt wordt?)... "Subliem" is een ander woord... Maar deze gedichten zijn enkel subliem in retorische, niet in filosofische zin. Ze cirkelen niet rond een of andere onrepresenteerbare kern, een suprasensibel "onzegbare". Als de egel zich ontrolt, kijkt hij ons misschien even aan, maar rent dan weg. Er is niets. Niet: het Niets. Maar gewoon: niets. D.w.z. niets dan het foneem voelbaar in de mond, niets dan het lichaam in zijn meest slijmerige gedaante. Wat dat betreft zijn dit geen sublieme, maar mooie gedichten, schone gedichten. Ze zitten vol viezigheid, maar het is geësthetiseerde viezigheid. Feilloos vals.

Aan elk van deze stekelige kunstwerkjes werd zelfs een "bodem" toegevoegd in de vorm van een citaat. Er zou eens wat uit het gedicht kunnen vallen! De autonomie van het objet d'art moet blijkbaar nog eens bevestigd/verstevigd worden door een klassieke omlijsting. (Ik heb er een beetje genoeg van Mr Feminisme uit te hangen, maar inderdaad: 90% van de ondergrondse motto's zijn van behoorlijk dode alfamannetjes.) Vanwaar die chronische angst dat de gedichten niet op zichzelf zouden staan? (Ze staan prima op zichzelf.) En so what als er iets zou weglekken uit een gedicht, van de pagina, of wie weet, de wereld in?

Een cynische lezing is dat Gerbrandy simpelweg schrijft uit angst: angst voor de wereld, angst voor zijn lezers, angst voor "de taal van alledag". Kortom: angst voor het leven, zoals Rutger H. Cornets de Groot suggereert. Stijl is dan niets anders dan een pantser, een defensiemechanisme tegen de boze buitenwereld, die de schrijver als "banaal" terzijde schuift, zoals een bepaald soort preutsheid zich verbergt achter een gefingeerd blasé zijn. (De Engelsen zijn daar sterk in.)

Gerbrandy lijkt allesbehalve preuts, natuurlijk. Maar zoals er een esthetiek van de viezigheid is, is er een humanisme van het onbetamelijke. Denk: Rabelais, Joyce, Beckett. Maar dan netter, calvinistischer, met meer lijst... Een plaatje van het onbetamelijke, niet het onbetamelijke zelf...

Daarom heb ik eens een keer niet geciteerd. Elk citaat zou sterker zijn dan het gedicht waarvan het deel uitmaakt, en dus niet representatief. Gerbrandy's geweldige poëzie wordt gegijzeld door zijn mooie, menselijke gedichten.