Hans Groenewegen voor de KB
Chrétien Breukers vraagt zich op de Contrabas af wie "die onbenullige teksten" schrijft op de poëziesite van de Koninklijke Bibliotheek. Ik vroeg me dat onlangs ook af. Eens te meer reden om op onderzoek uit te gaan.
Menig vals spoor later...
Het antwoord! In het colofon:
De echte vraag is natuurlijk: "Waarom worden die teksten niet geschreven en/of geredigeerd door iemand die ook wat over het onderwerp te zeggen heeft?"
Ik ben het nieuwe essayboek van Hans Groenewegen aan het lezen. Groenewegen schrijft intelligent, erudiet en toegankelijk. Ik vind hem natuurlijk te democratisch en te anekdotisch, maar daar gaat het me nu niet om; dat doet geen afbreuk aan hoe goed hij is. Het boek is ook mooi uitgegeven door Vantilt, en zal ongetwijfeld verkrijgbaar zijn in elke kwaliteitsboekhandel*). Toch zal het niet 1/1000ste van het publiek van de KB-site bereiken. Google een dichter van enige naam en je belandt op de KB-site. Waarom nemen ze niet iemand als Groenewegen in dienst? Te duur? Schaf die fascistische Dichter des Vaderlands af (vooruit, ik zal Awater nog even door laten druppelen) en steek het gewonnen poëziegeld in (bijvoorbeeld) Groenewegen en een nieuw leger medewerkers; dat mogen wat mij betreft best studenten Nederlands zijn, want hij weet ze ongetwijfeld te inspireren. Ik heb natuurlijk helemaal geen verstand van dit soort dingen -- geldstromen; ik ben financiofobisch --, maar het is zonde, nee onrechtvaardig, dat kwaliteit achter drempels en kluisdeuren moet verdwijnen. Schrijven critici niet om poëzie op een of andere manier toegankelijker te maken?
Menig vals spoor later...
Het antwoord! In het colofon:
REDACTIEAha! De redactie is in handen van bibliothecarissen, en het grootste deel (?) van de teksten wordt geschreven door studenten Nederlands die stage lopen in de KB. Capelleveen is overigens ook dichter, maar aan de site te zien (saaie opsommingen van citaten, gelardeerd met gemeenplaatsen ontleend aan "de kritiek") denkt hij toch vooral als bibliothecaris.
Koninklijke Bibliotheek: Paul van Capelleveen en Reinder Storm
Met medewerking van: Tom Thijs (scans), Jan van Oorschot en Marcel Rijs (communicatie), Sylvia van Zanen (tijdelijk medewerkster), Sophie Ham (stagiaire Universiteit Utrecht), Simone van der Poel (stagiaire Universiteit Utrecht), Alexander Roos (postdoctoraal stagiair), Annette van den Bosch (vrijwilligster), Laurence Duquesnoy (stagiaire Universiteit Utrecht), Renate Leder (stagiaire Universiteit Utrecht), Suzanne de Rooij (stagiaire Universiteit Utrecht), Joleen van der Zwan (stagiaire Universiteit Utrecht) en met bijdragen van Jeannette Kok, Daan Cartens (Letterkundig Museum) en Dick van den Hul (Nederland Muziek
Instituut)
De echte vraag is natuurlijk: "Waarom worden die teksten niet geschreven en/of geredigeerd door iemand die ook wat over het onderwerp te zeggen heeft?"
Ik ben het nieuwe essayboek van Hans Groenewegen aan het lezen. Groenewegen schrijft intelligent, erudiet en toegankelijk. Ik vind hem natuurlijk te democratisch en te anekdotisch, maar daar gaat het me nu niet om; dat doet geen afbreuk aan hoe goed hij is. Het boek is ook mooi uitgegeven door Vantilt, en zal ongetwijfeld verkrijgbaar zijn in elke kwaliteitsboekhandel*). Toch zal het niet 1/1000ste van het publiek van de KB-site bereiken. Google een dichter van enige naam en je belandt op de KB-site. Waarom nemen ze niet iemand als Groenewegen in dienst? Te duur? Schaf die fascistische Dichter des Vaderlands af (vooruit, ik zal Awater nog even door laten druppelen) en steek het gewonnen poëziegeld in (bijvoorbeeld) Groenewegen en een nieuw leger medewerkers; dat mogen wat mij betreft best studenten Nederlands zijn, want hij weet ze ongetwijfeld te inspireren. Ik heb natuurlijk helemaal geen verstand van dit soort dingen -- geldstromen; ik ben financiofobisch --, maar het is zonde, nee onrechtvaardig, dat kwaliteit achter drempels en kluisdeuren moet verdwijnen. Schrijven critici niet om poëzie op een of andere manier toegankelijker te maken?
14 Comments:
Het is bijzonder jammer dat KB helemaal geen aandacht besteed aan de Vlaamse dichters.
This post has been removed by the author.
Ja. Dat zal ongetwijfeld te maken hebben met het koninklijke karakter van de KB, en het nationale karakter van de Poëzieclub. De staat is een bijzonder dubieuze vriend van de poëzie.
Ik corrigeer even een spelfoutje:
... geen aandacht besteedt ...
Jeroen, las dit boek nog niet, maar wel 'Schuimen langs de vloedlijn'; ik denk dat ik begrijp wat je bedoelt met 'democratisch': HG is te weinig polemisch naar je smaak? Maar wat bedoel je met anecdotisch?
Is vanuit literatuurwetenschappelijk perspectief weinig polemisch geen voordeel? Onderzoekend, beschrijvend hoe poëzie dingen doet?
groet,
hv
"Anekdotisch" is een dom verwijt van mijn kant. Ik neem het terug. Wat ik ermee bedoelde: impressionistisch. Maar hij claimt nergens een streng conceptueel kader, en dat hoeft natuurlijk ook helemaal niet. Bovendien zijn mijn eigen notities nog anekdotischer.
Ben een muggenzifter, woordenweger, ik weet het. In notities is er natuurlijk best veel ruimte voor van alles. Je snedigheid is voor mij niet altijd bevorderlijk voor het serotoninegehalte tijdens het leesproces, maar koppig als ik ben, verkies ik het risico van nog minder serotonine boven een gemiste kans tot bijleren. Muggenziften is vaak van dat gedoe.
Gedichten schrijven is (o.a.) wel zeer veel van het woorden ziften, lijkt me. Zou een gedicht toch een poging zijn om de dingen ideaal te krijgen, al is het maar in de eigen geest, want de lezer gaat er natuurlijk mee aan de haal? In dit verband iets uit jouw winkel (o wee als ik hierna weer spam op mijn dakje krijg, zie vorig logje!); ik hou intuïtief van het dubbele en het paradoxale, en ben op zoek naar diepergravende (niet-literaire)ideeën daarover om mijn kop op te rekken, en stootte op The Logic of Sense van ‘je’ filosoof. In zijn hoofdstukje 'van het problematische', geeft hij een definitie van een ideale gebeurtenis, die in mijn associatieve geest een goed eind op weg gaat naar een omschrijving van een geslaagd gedicht, en veel verder reikt dan mijn eigen te starre probeersels; want het gaat om een gebeurtenis, een 'event' (dus het leesmoment van de lezer, het 'doen' van de poëzie zit er ook bij). Hij gebruikt daarbij het begrip 'singularity', en vindt dat karakteristiek voor een aantal ‘dingen’. Van de term zelf geeft hij de volgende omschrijving: 'Singularities are turning points and points of inflection; bottlenecks, knots, foyers, and centers; points of fusion, condensation, and boiling; points of tears and joy, sickness and health, hope and anxiety, 'sensitive' points. Het knooppuntachtige, het dubbele en het dynamische spreekt me zeer aan. Het aardige is ook dat er dan een stukje komt waarin hij die singulariteiten loskoppelt van de persoon die ze uit (de dichter en de lezer die aan de haal gaat met het gedicht), en dat ze tegengesteld zijn aan het gewone, en verder ook nog leiden tot meer singulariteiten, series ervan, structuren zelfs. Het minder aardige is dat de gevoelens niet afgekoeld lijken, maar nog direct zijn; dat kan dan weer wel in het ervaren van muziek, of in het leesproces van de lezer (maar niet in het schrijfproces van de dichter). Dit alles is niet van toepassing op een notitietekst, maar het 'denkvoelt' wel in de richting van een gedicht, vind je niet? Ik doe vervolgens meteen met schroom een stap terug en leg de zinnen intact terug in het filosofische weefsel van GD’s tekst. Maar ze stemmen wel tot nadenken, een oefening. (Zeg maar als er zwaar gezift moet worden, of, erger, als het uitgangspunt (mijn associatie) in jouw ervaring van deze filosoof geheel ongehoord is)(ook nog fijn: de inbedding van het begrip singulariteit in 'het problematische', ook weer helemaal dubbel, zoals een gedicht problematisch wordt in vergelijking met andere teksten, of omgekeerd). Poëzie en filosofie, woorden wassen in dezelfde stroom? Poëzie en muziek, woorden horen nat van hetzelfde water? Ik denkvoel het zo.
(ps: ik ga daar niets mee doen, hoor; ik ken de gevoeligheid van filosofen ivm 'misbruik' van filosofie in de poëzie; het was maar een associatie die aan het denken zet (en nu weer werken!))
Grappig genoeg heb ik destijds in mijn afstudeerscriptie "het gedicht" proberen te beschrijven als een gebeurtenis in de zin van Deleuze. (Megalomane titel van het kleine boekwerk: "Wat is een gedicht?") De stelling was zo ongeveer: het gedicht is een problematisering van de spreektaal. (Deleuze zegt zelf dat literatuur de taal aan het stotteren maakt.) Als singuliere punten wees ik vooral op ritmische zaken zoals de cesuur en de regelbreking. Ik ben niet toegekomen aan een theorie over figuurlijk taalgebruik.
De regelbreking is een mooi voorbeeld van een singulier punt, want per definitie ambivalent. Zelfs in de meest "gesloten" verzen zoals die van Pope is er altijd de mogelijkheid van enjambement, en die mogelijkheid is ook betekenisvol als ze niet wordt gerealiseerd. In die zin zijn deze singuliere punten "ideaal" of "virtueel", maar wel degelijk effectief.
Dit terzijde.
Ik weet niet zo goed wat je bedoeld als je het hebt over gevoelens. De lezer mag ze wel hebben, maar de schrijver niet? Hoe relateer je dat aan Deleuze? Misschien moet ik maar eens naar huis om het boek er bij te pakken.
Hij zet de singulariteit knalweg in een andere dimensie los van de persoon en de situatie, een dimensie die hij 'pre-individual, non-personal, and a-conceptual' noemt, en daar geraak ik een beetje in de knoei met mijn associatie. Want een gedicht zit zoals ik het althans zie wel in een ander vlak dan het puur persoonlijke en het situationele, maar eerder post-individual (dus na (of zelfs los van) de belevenis of de gedachte van een persoon) en hoe zeg je dat, niet non-personal, maar buiten-persoonlijk naar de lezer gaand; hoe narcistisch een dichter ook is, er gaat veel aandacht naar de interne cohesie van een gedicht, en dat komt de lezer ten goede, anders ben je autistisch bezig, en als ik dat vermoed van een dichter ben ik als lezer weg, met slaande deuren zelfs, dan is het gedaan met mijn tolerantie (de klinkt-het-niet-dan-botst-het juxtapositie van sommige postmoderne poëzie, en kijk eens wat ik hier samenzet, dat gedoe, lezer, trek er uw plan mee, om een gallicisme te bezigen, enfin, ik heb er een hekel aan, het is een spel, een verzetje, poëzie is geen spelletje). Dat 'a-conceptual', daar moet ik eens over nadenken, wellicht of zelfs zeker kan dat wel behouden blijven voor een gedicht.
Gevoelens bij de schrijver tijdens het schrijven lijken me nefast voor het schrijfproces: ik vertrek alleszins graag van afgekoelde gevoelens, of heel soms, erg genoeg, vertrek ik van echte gevoelens, maar dan duurt de zaak veel en veel langer, want dan komt er eerst kitsch op papier, vervolgens bijna-kitsch, en ondertussen kan dat gedicht in de maak al lang naar de vaantjes zijn, de dag erna durf ik er nauwelijks naar kijken. Best voor het gedicht lijkt me: rigoureus van taal te vertrekken, en dat is sowieso al een tweede laag op de gevoelens gezet; daarna dient er genadeloos gesnoeid en geschaafd en gewijzigd; da's dus werken, zoals elke dichter zal aangeven. Deze manier van schrijven herkende ik een paar jaar geleden in iets, weet al niet meer wat, uitspraken?, in een novelle van Thomas Mann, Tonio Kröger, via een essaybundel daar gekomen denk ik; hoe dan ook, gelezen, en een waarheid als een koe leek me dat toen omdat ik het zo zelf al aanvoelde. Ik las het ook over Sjostakovitsj die met structuur bezig was, en die bij het beluisteren van zijn eigen werken even goed toch zijn koelbloedigheid kon verliezen (dus de emotie ingaan), dit in tegenstelling tot Tsjaikovski die wel eens zat te wenen terwijl hij componeerde (niet dat ik Tsjaikovski niet op prijs kan stellen). Deze werkwijze belet dus niet dat je daarna, als lezer, of zelfs als schrijver, intens in de emoties gezogen kan worden. Ik heb dat tot mijn verbazing en bijna ontreddering meegemaakt toen ik de eerste keer gedichten voorlas voor een publiek, de lezers met ogen op je gericht, en merkte dat het lezen op dat moment(dus niet thuis oefenend, maar dialogerend met de 'lezers') de gedichten weer openreet; ik werd er opnieuw ingezogen, best een bizarre, niet onverdeeld aangename ervaring. Mijn eerste reactie was: de volgende keer distantie inbouwen, eventueel zelfs met een grijns ten koste van jezelf; nu denk ik: distantie is arrogantie, en daarmee verraad ik mijn eigen gedichten; dus nu meen ik weer: er maar tegenaan, kneuzingen of niet. Er is niets evidents aan een podium, en ik ben er nog niet over uit of het een aanslag is op het gedicht dan wel een toegevoegde waarde. Maar hier zitten we nu wel ver van Deleuze!
(Aha, Tsjaikovski huilde! Ik heb altijd al een ad hominem argument willen hebben om hem te kunnen verwerpen.)
Het pre-invividuele is niet zozeer tegengesteld aan het individu. Deleuzes punt is dat het eraan voorafgaat en het pas mogelijk maakt. (Typisch transcendentaal filosofisch punt; hij heeft het doorgaans trouwens over individuen in algemeen ontologische zin: zijnden, niet slechts personen.) Het individu is zoiets als de bekleding van een constellatie pre-individuele singulariteiten. Andere metafoor: het individu is een versteende gebeurtenis. Of: de persoon houdt het leven gevangen. Deleuze wil steeds die verstarring, die mal, doorbreken om bij de gebeurtenis te komen. Alleen dan gebeurt er wat.
Het pre-inviduele staat ook niet buiten elke situatie. Sterker nog, de situatie is eveneens een versteende gebeurtenis. Om iets nieuws mogelijk te maken moet tegen de situatie worden gewerkt. Verzet tegen het heden, weet je wel? Dat is dus altijd een gesitueerd verzet. Wellicht gebruikt Deleuze daarom nooit een woord als "vrijheid", en liever termen als "verzet" of "verlangen"; vrijheid is immers een volkomen abstract gegeven.
Toegepast op een gedicht: vorm is de gegeven situatie, of het gedicht als individu, maar dat kan nooit zijn wat het gedicht een gedicht (d.w.z. interessant, nieuw, poëtisch) maakt. Dat zou eerder een verzet tegen of problematisering van vorm zijn -- zowel de vormen van het dagelijks taalgebruik en de literatuurhistorische vormen -- en misschien lijken op wat jij "interne cohesie" noemt. Deleuze zelf stelt vorm tegenover consistentie.
Ik vraag me trouwens af hoe die interne cohesie, zoals je zegt, de lezer ten goede komt. Is dit een kwestie van communicatie? En wat is precies het plezier dat het gedicht de lezer geeft?
Dan moet ik verder lezend, verder nadenken en vergelijken: ik zie vorm namelijk niet als een star gegeven, tenzij je vertrekt van een strakke vorm, zoals het sonnet of zo, maar dat lijkt me vorm op z'n smalst, dwz op zijn niet buigzaamst. Vorm kan gedicht per gedicht buigzaam zijn toch? en ik zou het eerder aan zo'n pardoxaal gevulde Deleuzegebeurtenis willen koppelen, maar dat zal wel niet orthodox zijn. Ik vind vorm een spannend iets, met vaak net-niet of net-wel op de rand gegevens, zoals het belachelijk fragiele van een zeepbel. Oppervlaktespanning bij een druppel water, dat soort dingen. Dat zijn niet-talige vormen, maar het leuke bij talige vormen lijkt me dat er ook daar kritieke punten zijn, dus je kunt schaven aan de vorm tot het uiteenspat, dan ben je te ver gegaan. Gedicht-inherente vorm. Een bepaald gedicht houdt een bepaalde vorm gevangen. Er zijn dan misschien niet noodzakelijk vormelijke situaties, vooraffe gegevenheden. Vorm hoeft niet strak te zijn. Vorm kan ook verzet zijn toch, vernieuwend, en speelt net een grote rol bij interne cohesie, lijkt me. Interne cohesie is relatief wellicht, en een weinig gelukkige term van me wegens het affe karakter ervan, het is misschien eerder dat wat een schrijver als schrijfgenot ervaart, of het dan interne conflicten of middelpuntvliedende semantische elementen in het gedicht zijn, of interne samenhangen. Het genot van het weten dat het klaar is. En ja, een gedicht heeft iets te zeggen, een talige constructie die er daarvoor niet was, opgebouwd uit semantisch beladen elementen; ik geef toe dat er van alles mogelijk is, zoals in alle kunsten. Kleuren en klanken zijn fluïder: woorden brengen automatisch betekenissen met zich mee, en voor je het weet zit je in het veld van de communicatie, en 'zeg' je wat. Al dichtend ben je je bewust van de uitwerking van woorden bij de lezer; is dat communicatie? Denk het wel. Je kunt moeilijk doen alsof het woord 'duikbril' een even ruime uitwerking heeft als een tint oker in een schilderij. 'Duikbril' is vrij specifiek, tenzij je het losser maakt en als warme rek uiteenhaalt door er andere woorden bij te zetten, en bv een klankrijtje maakt, of in een breder semantisch netwerk zet, of het uit elk verband rukt en het als geamputeerd woord gebruikt (dat was net zo knap aan die cirkelvormige tussenschotten bij Buelens, de verwijdering tussen woord en betekenis, dat heb je minder met zo'n dingwoord als duikbril. Woorden gooien toch meer een anker uit dan een kleur of een klank. En als ik niet schreef voor lezers, dan was ik niet aan publiceren begonnen. Dan lag alles in de la. Voor alles is er altijd 'de andere', al was het maar in een vrij starre overdracht tussen een het leven gevangen houdend individu en anderen in die zelfde situatie. Communicatie kan een vorm van verzet zijn.
Het waarom van het lezen, bedoel je? Plezier is wat te nauw toch? Moeilijk. Ik vrees dat ik geen neutrale poëzielezer meer ben; ik lees om te kijken wat er gebeurt, nieuwsgierig; hoe 'de lezer' leest, wat hem doet lezen, ik weet het niet. Ik vermoed, terugdenkend aan vroeger, dat de lezer 'bijzondere' dingen verwacht van een gedicht; zoals je van een filosoof ook bijzondere dingen verwacht, niet noodzakelijk plezier.
(zoiets? ik weet het ook allemaal niet hoor; je studenten zijn wellicht beter geplaatst om die vraag te beantwoorden dan iemand die zelf al een paar jaar schrijft, mijn (duik)bril is hopeloos gekleurd)
Ah ja, mijn studenten. Ik ben benieuwd wie het zullen worden. (Dat seminar is trouwens minder voor studenten dan promovendi en andere geïnteresseerden; eerder discussie dan college; en ook al een Vlaams-Nederlandse onderneming.)
Ondertussen volg je me beter dan ik zelf. Het "bijzondere" is belangrijk. Beter woord ook dan "interessant". "Bij" en "zonder" -- een geweldige combinatie. Ik geloof eigenlijk niet in een "neutrale" lezer. Neutraal lezen is niet echt lezen. Een tekst scannen i.p.v. lezen. Ik geloof ook niet dat literatuurwetenschappers neutraal kunnen zijn, of zouden moeten zijn, want dan gaat het niet meer om literatuur maar om een sociologisch fenomeen.
Wat vorm betreft: altijd strak. Maar dat is een kwestie van definitie. Kom ik op terug.
Onsamenhangend.
[url=http://vanilla-teens-black-creams.freeinsite.net]vanilla teens black creams[/url]
[url=http://teen-blowjob.hostithere.org]teen blowjob[/url]
[url=http://club-seventeen.hostithere.org]club seventeen[/url]
[url=http://teenyboppers-com.dreamsuit.net]teenyboppers com[/url]
[url=http://joel-osteen.dreamsuit.net]joel osteen[/url]
[url=http://freebies-for-teens.hostithere.org]freebies for teens[/url]
[url=http://hot-teen-bikinis.hostingtree.org]hot teen bikinis[/url]
[url=http://teen-body-building.hostithere.org]teen body building[/url]
[url=http://dailymature-com.babubi.net]dailymature com[/url]
[url=http://teenmodels.freeinsite.net]teenmodels[/url]
Een reactie plaatsen
<< Home